Trích Từ: Kinh Nghiệm Học Phật
Tuệ Tâm (Phật Học Phổ Thông)
Tứ Vô Lượng Tâm là gì? Tứ là bốn. Vô lượng Tâm là Tâm rộng lớn bao la không ngằn mé. Như vậy, Tứ Vô Lượng Tâm là bốn thứ Tâm rộng lớn bao la, không giới hạn và bao trùm khắp hư không pháp giới.
1. Bi Vô Lượng Tâm
2. Từ Vô Lượng Tâm
3. Hỉ Vô Lượng Tâm
4. Xả Vô Lượng
Bình đẳng, chân như và vô phân biệt, nên Tâm này là tâm của bậc: “Trên cầu Phật đạo, dưới hóa độ chúng sinh”.
Ðứng về phương diện tuyệt đối, hay chơn như môn, thì tâm của chúng sinh hay tâm của Phật cũng vẫn là một. Không có rộng hẹp, thấp cao, sai khác, ngăn cách. Nhưng đứng về phương diện tương đối hay sinh diệt môn, thì tâm có muôn hình vạn trạng. Tùy theo chủng tánh của chúng sinh mà có cao thấp, rộng hẹp, không đồng. Như thứ bột do người thợ làm bánh, khéo hay vụng mà có bánh ngon, bánh dở, bánh lạt, bánh mặn…
Cho nên Tôn cảnh Lục có chép: “Tâm tạo chư Phật, tâm tạo chúng sinh. Tâm tạo thiên đường, tâm tạo địa ngục. Tâm vọng động thì ngàn sự sai biệt tranh khởi, tâm bình thì thế giới thản nhiên. Tâm phàm thì ba món độc trói buộc, tâm thánh thì sáu món thần thông tự tại. Tâm không thì nhứt đạo thanh tịnh, tâm hữu thì vạn cảnh tung hoành. Tự mình đạp mây mà uống nước cam lồ, chẳng có ai cho mình. Nằm trong lửa hừng mà uống máu mủ cũng tự mình gây nên, không phải trời sanh ra, cũng chẳng do nơi đất mà có”.
Xem thế thì cũng đủ biết: Tâm là động lực chính để làm cho ta sướng hay khổ, vui hay buồn, trầm luân hay giải thoát. Vậy muốn thoát khỏi khổ sanh tử luân hồi; Muốn được quả vị thánh nhân, Bồ Tát; Chúng ta cần rèn giũa cho tâm mình rộng lớn mênh mông…
♦♦♦
Tứ Vô Lượng Tâm
Vô lượng nghĩa là nhiều, rộng lớn, không thể lường tính được. Tâm vô lượng là tâm vô cùng rộng lớn, thoát ra khỏi sự ràng buộc của các thứ phiền não đê hèn của phàm phu; Phá vỡ được các thứ quan niệm chấp trước hẹp hòi của Nhị thừa. Là tâm thương yêu rộng lớn có thể bao trùm đến vô lượng chúng sinh. Vô lượng tâm cũng có nghĩa là “Ðẳng tâm”. Tức là cái tâm bình đẳng, phổ biến:
♦ Bình đẳng vì tâm này chỉ tự nhiên, không phân biệt so đo thấp cao, hơn kém.
♦ Phổ biến, bởi nó trang trải mọi nơi chẳng khu biệt, giới hạn.
Và dĩ nhiên, nhân nào quả nấy: Do thi hành bình đẳng, phổ lợi cho vô lượng chúng sinh, nên tâm này có công năng dẫn sinh vô lượng phước đức. Làm cho sự kiện căn bản để cảm thành vô lượng quả báo tốt đẹp, ấy là quả vị Bồ tát và Phật đà.
Tâm này làm lợi ích cho vô lượng chúng sinh. Dẫn sinh vô lượng phước đức và tạo thành vô lượng quả vị tốt đẹp. Tâm này còn phát khởi đến vô lượng thế giới, trong vô lượng kiếp vị lai để tạo thành vô lượng chư Phật.
Tóm lại, chữ vô lượng ở đây hàm nhiều nghĩa: Vô lượng nhân lành, vô lượng quả đẹp, vô lượng chúng sinh, vô lượng thế giới, vô lượng đời kiếp, vô lượng chư Phật và Bồ Tát.
Tứ vô lượng Tâm gồm có bốn phần là: Bi vô lượng, từ vô lượng, hỷ vô lượng và xả vô lượng.
♦♦♦
Bi Vô Lượng Tâm
Bi là lòng thường xót rộng lớn trước những nỗi đau khổ của chúng sinh và quyết tâm làm cho dứt trừ những đau khổ ấy. Cái khổ của chúng sinh thật là mênh mông, rộng lớn không thể nói hết. Nó bao trùm cả nhân lẫn quả, cả thời gian lẫn không gian, cả phàm lẫn thánh, thật đúng là vô lượng khổ.
1. Khổ Nằm Trong Nhân
Trong các kinh điển thường có câu: “Bồ Tát sợ nhân, chúng sinh sợ quả”. Chúng sinh vì không sáng suốt cho nên chỉ khi nào quả khổ hiện ra mới lo sợ. Còn trong khi đang gây nhân thì không nhận thấy nên thản nhiên như không. Họ đang sống trong cảnh khổ mà họ không biết, nhiều khi lại là cho vui.
Họ hoan hô tán thán và khuyến khích nhau gây khổ mà cứ tưởng là vui. Như những đứa trẻ quẹt diêm quăng lên mái nhà lá, rồi vỗ tay reo mừng với nhau. Vì thiếu sáng suốt cho nên đôi khi họ gây khổ để cứu khổ, chẳng khác gì làm cho đỡ khát bằng cách uống nước mặn.
2. Khổ Nằm Trong Quả
Ðã gây nhân khổ tất phải chịu quả khổ, đó là lẽ tất nhiên. Có ai trồng khoai mà được đậu bao giờ? Thế mà người đời ít ai chịu công nhận như thế. Người ta oán trời trách đất, khóc than, làm cho cõi đời đã đen lại càng thêm tối. Cuộc sống đã khổ sở lại càng khổ sở thêm.
3. Khổ Sở Bao Tùm Cả Thời Gian
Từ vô thỉ đến nay, cái khổ chưa bao giờ dứt, mà ngày một nặng nề thêm. Nó gây nhân rồi lại kết quả, kết quả rồi lai gây nhân…Cứ thế tiếp tục mãi trong một vòng lẩn quẩn, như bánh xe lăn tròn trên đường thiên lý, không bao giờ dừng nghỉ.
4. Khổ Bao Trùm Cả Không Gian
Cái khổ không có phương sở và quốc độ. Ở đâu có vô minh thì ở đó có khổ! Mà vô minh thì như một tấm màn vô tận, bao trùm khắp pháp giới chúng sinh. Khoảng không gian mênh mông vô tận như thế nào, thì nỗi khổ đau cũng mênh mông vô tận như thế ấy.
5. Khổ Chi Phối Cả Phàm Lẫn Thánh
Chúng sinh ở địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh đã đành là khổ vô cùng. Loài người vì say đắm ngũ dục lạc, lại bị tham, sân, si chi phối, nên cũng quay cuồng lặn hụp trong biển khổ. Chư thiên mặc dù không khổ như người, nhưng cũng không tránh được cái khổ vì Ngũ Suy tướng hiện. Cho đến các hàng thánh như Thanh Văn, Duyên giác, vì còn mê pháp, trụ trước Niết Bàn, nên cũng không tránh khỏi nỗi khổ biến dịch sanh tử. Xem thế đủ biết nỗi khổ thật là lớn lao vô lượng.
Có được một lòng thương xót lớn lao vô lượng cân xứng với nỗi đau khổ vô lượng. Lại có một chí nguyện cứu độ tất cả thoát khỏi nỗi đau khổ vô lượng, ấy là Bi vô lượng Tâm. Các vị Bồ Tát nhờ có lòng đại bi nên đã phát tâm Bồ đề rộng lớn, thệ nguyện độ khắp tất cả.
Các Ngài nhận thấy mình có sứ mạng vào trong sanh tử để hóa độ chúng sinh, nên không chấp trệ ở Niết Bàn. Sứ mạng chính của các Ngài là gần gũi chúng sanh: Làm cho chúng sanh nhận được mặt thật của cõi đời, rõ thế nào là tà, chánh, khổ, vui. Làm cho chúng sanh nhận rõ được thân phận của mình mà thôi làm các điều ác, chừa các điều tội lỗi.
Xem như thế đủ biết lòng đại bi chính là động lực chánh để đi đến quả vị Bồ tát và Phật. Trong đại hội Hoa Nghiêm đức bồ tát Phổ hiền cũng tự nhận và nói như thế này: “Nhơn vì chúng sanh mà khởi lòng đại bi. Nhơn lòng đại bi mà phát tâm bồ đề. Nhơn phát tâm bồ đề tiến thành ngôi chánh giác”. Câu nói của Ngài Phổ Hiền đã rõ ràng, không còn nghi ngờ gì nữa.
Phật đã dạy: “Hạt giống Bồ đề, không thể gieo trên hư không, chỉ trồng trên đát chúng sinh mà thôi”. Chúng ta là Phật tử, muốn tu bồ tát hạnh, tất phải mở rộng lòng Bi thương xót tất cả. Không phân chia nhân, ngã, bỉ, thử, và phải phát nguyện độ khắp tất cả. Nghĩa là phải tu luyện cho có được một lòng Bi vô lượng.
♦♦♦
Từ Vô Lượng Tâm
Từ là mến thương và vì mến thương mà gây tạo cái vui cho người. Từ vô lượng là lòng mến thương vô cùng rộng lớn, đối với toàn thể chúng sanh. Mang đến cho chúng sanh cái vui chân thật.
Vui của thế gian sở dĩ gọi là giả tạm, vì cái vui ấy không bền, cái vui ấy còn phiền não chi phối: Khi tham, sân, si, mạn được thỏa mãn thì vui. Nhưng cái vui bởi thỏa mãn dục vọng không bền, có đấy, rồi cũng mất ngay đấy.
Cái vui xuất thế gian là cái vui chân thật. Vì nó lâu bền, thoát ra ngoài vòng phiền não của tham, sân, si, mạn; Nó không bị dục vọng chi phối. Cái vui này không ồn ào, sôi nổi nhưng vĩnh viễn nhẹ nhàng. Vì nó là cái vui của cảnh giới giải thoát siêu phàm. Muốn có được cái vui này, thì trước tiên phải dứt trừ cho hết các khổ do phiền não gây ra. Nếu không ngăn chặn được tham, sân, si hoành hành, thì chỉ có thể có được cái vui nhất thời giả dối.
Bởi thế, các vị Bồ Tát muốn ban vui cho chúng sanh, thì trước tiên phải có lòng từ bi vô lượng. Để luôn luôn răn nhắc chúng sanh đừng gây tội. Rồi dìu dắt chúng sanh tránh xa những hố hầm nguy hiểm. Qua các giai đoạn đầu tiên ấy, các Ngài mới hướng dẫn chúng sanh đi lên con đường quang minh chánh đại: Con đường sáng để tiến địa vị giải thoát mà hưởng cái vui vĩnh viễn.
Nói một cách rõ ràng hơn là lòng Từ phải đi theo lòng Bi: Bi để chỉ nguyên nhân của đau khổ và khuyên bảo chúng sanh đừng gây nhân khổ; Từ để chỉ rõ phương pháp diệt khổ và được vui. Tỷ dụ Bồ Tát muốn cho chúng sanh hưởng cảnh Niết Bàn.
Trước hết các Ngài chỉ cho biết thế nào là khổ (khổ đế) và đâu là nhơn của khổ (tập đế). Sau mới chỉ cho thấy cái vui Niết Bàn như thế nào (diệt đế).
Nếu chúng sanh y theo lời dạy của các Ngài mà thi hành, thì cái vui Niết Bàn sẽ xuất hiện. Như thế, động lực dạy cho chúng sanh biết khổ đế và tập đế là Bi; Còn động lực dạy cho chúng sanh biết diệt và đạo đế là Từ.
Nhưng nỗi khổ của chúng sanh đã là vô lượng, lòng Bi đã là vô lượng, thì lòng Từ cũng phải như thế. Muốn thành tựu tâm Từ này, Bồ Tát phải dùng đủ phương tiện để làm lợi lạc cho chúng sanh. Tựu trung có hai điểm quan trọng sau đây mà Bồ Tát không thể bỏ qua trong khi hóa độ chúng sanh là: Tùy cơ và tùy thời.
1. Tùy Cơ
Nghĩa là quan sát trình độ căn cơ của chúng sanh như thế nào rồi tùy theo đó mà dạy bảo. Tâm bệnh của chúng sanh vô lượng, nên thuốc pháp của Bồ Tát cũng vô lượng. Nhưng chính vì bệnh vô lượng nên thuốc cũng phải vô lượng. Mà cho thuốc đúng với bệnh là một điều mà chỉ có các vi lương y đại tài như Hoa Ðà, Biển Thước mới làm được.
Các vị Bồ tát sở dĩ hóa độ được nhiều chúng sanh là bởi: Ngoài trí huệ sáng suốt, còn có một tâm Từ vô lượng. Không quản khó khăn, không ngại gian nguy; Một lòng kiên nhẫn vô biên như lòng kiên nhẫn của người mẹ thương con, quyết tâm tác thành cho con nên người mới thôi. Nếu không có được trí huệ, chí kiên nhẫn và nhất là lòng từ bi vô lượng như các vị Bồ tát thì khó tránh khỏi cái nạn thối chuyển vì trần sa hoặc. Dưới đây là một đoạn văn chương trong Kinh Hoa Nghiêm có thể chứng minh một cách hùng hồn lòng Từ vô lượng của đức Phổ hiền:
“…Hằng thuận chúng sanh là như thế nào? Nghĩa là có bao nhiêu chúng sanh ở cõi nước mười phương trong cả pháp giới, hư không giới…tôi đều tùy thuận mà chuyển mọi thứ thừa sự, mọi cách cúng dường. Như kính cha mẹ, như phụng sự sư trưởng và A La Hán, cho đến bực Như lai đều đồng không khác.
Với kẻ bịnh khổ thì làm lương y cho họ. Với kẻ lạc đường thì chỉ lối thẳng cho họ. Với kẻ đi trong đêm tối thì làm đèn cho họ bước đi và với kẻ nghèo cùng thì khiến cho họ được gặp của…Bồ Tát làm lợi ích bình đẳng với tất cả chúng sanh như thế là vì Bồ tát nhận thấy rằng: Tùy thuận chúng sanh tức là tùy thuận cúng dường chư Phật. Nên tôn trọng thừa sự chúng sanh tức là tôn trọng thừa sự Như lai..”.
2. Tùy Thời
Tức là thích ứng với thời đại với giai đoạn mà hóa độ chúng sanh. Thời gian xoay vần, cuộc thế biến chuyển, mỗi khi một khác. Thời tiết có khi mưa, khi nắng, thay đổi theo bốn mùa, thì lòng người cũng có khi thích cái này khi ưa cái khác.
Nếu phương pháp hóa độ không biến chuyển, không thay đổi để cho thích nghi với hoàn cảnh, với giai đoạn, thì phương pháp dù tốt bao nhiêu, cũng chẳng thu được kết quả gì tốt đẹp. Bồ Tát hiểu rõ như thế, nên khi dạy chúng sanh cũng phải theo thời thế: Biết khi nào là tượng pháp, khi nào mạt pháp, để cho giáo pháp được thích hợp với căn cơ.
Tóm lại, muốn hóa độ chúng sanh một cách có hiệu quả thì Bồ Tát bao giờ cũng không quên hai điều chính là tùy cơ và tùy thời. Kinh “Tâm Ðịa Quán” cũng có dạy: “Các đức Phật chuyển pháp luân, vẫn tùy cơ mà nói pháp, bao giờ cũng tránh bốn điều sai lạc; Một là nói không phải chỗ; Hai là nói không phải thời; Ba là nói không phải là căn cơ; Bốn là nói không phải pháp”.
Bởi những lẽ trên nên Bồ Tát trong lúc hóa độ khi thì hiện thân, khi thì ẩn thân; Lúc làm thuận hạnh, lúc lại nghịch hạnh. Khi dùng oai dũng, lúc lại Từ hòa. Công hạnh của Bồ tát sai khác nhiều đến vô lượng, nhưng chỉ phát sinh từ một ý duy nhất là tạo cái vui chân thật cho chúng sanh.
Nên nhớ “tạo cái vui chân thật” ở đây, không có nghĩa là tạo ra cảnh giới thiên đàng hay cảnh giới cực lạc để cho chúng sanh thụ hưởng; Mà có nghĩa là tạo cho chúng sanh cái mầm an vui chân thật bằng cách thức tỉnh, dắt dẫn chúng sinh tránh các điều dữ làm các điều lành một cách tích cực mạnh mẽ. Cho đến khi cái mầm vui, nhờ các hành động lành ấy mà kết quả vui mới thôi.
Ðấy, lòng Từ vô lượng là thế. Như trên đã nói Từ phải đi theo với Bi. Nếu chỉ có Bi thì đại nguyện của Bồ tát chưa thành. Vì mới chỉ cứu khổ, chứ chưa ban vui. Chúng ta là Phật tử, muốn tu hạnh Bồ Tát phải luyện tập cho lòng Từ mở rộng, mở rộng mãi cho đến vô lượng vô biên.
♦♦♦
Hỷ Vô Lượng Tâm
Hỷ là gì? Nói cho đúng là tùy hỷ, nghĩa là “vui theo”. “Vui theo” có nhiều cách:
Phóng tâm vui theo những cảnh trần: Nào sắc, nào thanh, nào hương, nào vị, nào xúc, nào pháp..Để mặc cho nó làm chủ. Không biết phản giác, không biết tỉnh ngộ mà dẹp trừ những hiện hành phiền não. Ấy là vui theo dục vọng, theo thói quen phóng túng của lòng phàm.
Vui theo ác nghiệp, như khi thấy một người sát sanh, uống rượu, trộm cướp..Ta chẳng khuyên can mà lại bằng lòng theo họ đi vào con đường ác. Sự vui theo ở đây có nghĩa là khuyến khích đồng lõa với kẻ ác vậy.
Vui theo những việc nhân từ phước thiện. Như khi thấy người đem của ra bố thí, lập nhà thương…Ta tán thành, giúp đỡ và vui theo với công việc của họ. Sự vui theo này là một bước tiến đi đến con đường thiện nghiệp. Nếu không vì lòng thiện, nhưng vì thấy người làm thiện được người ta ca tụng, danh tiếng vang lừng mà mình cùng hùa theo tán thành, giúp đỡ để được tiếng khen lây, thì không khéo chỉ gây thêm ngã ái ngã mạn.
Khác với những lối vui của thế gian, hàng Nhị thừa chỉ vui theo cảnh giới Niết Bàn tịch tĩnh. Thứ vui theo này, tuy không có tánh cách trụy lạc ác độc. Nhưng theo chánh giáo, thì cũng còn hẹp hòi, thiếu lòng Từ bi rộng rãi và chưa phải đúng nghĩa “hỷ” vô lượng tâm. Ðức Phật còn quở đó là cái vui “Khôi thân diệt trí” hay “thu tịch Niết Bàn”.
Chỉ có sự “vui theo” sau đây của Bồ Tát mới đúng với nghĩa tâm Hỷ vô lượng.
Trong khi thật hành phương tiện Từ bi để độ sinh và sau khi công hạnh này được kết quả. Nhận thấy chúng sinh hết khổ, hưởng vui, tâm của Bồ Tát tự nhiên cũng vui theo. Trong luận Ðại Thừa Trang nghiêm Ngài Trần Na Bồ Tát dạy rằng:
“Sự vui này còn nhiều gấp bội sự vui của chúng sinh được hưởng”. Bồ tát còn xác nhận rằng: “Nếu làm chúng sinh được vui, tức làm cho tất cả chư Phật được vui mừng”. Ðó là lời nói của đức Phổ Hiền.
Nên nhớ cái “Hỷ” của bồ tát có những đặc điểm sau đây: Chẳng những không làm cho chúng sinh mê lầm mà còn giác ngộ cái mê và được giải thoát. Không còn bị buộc trong vòng vui tự đắc làm tăng trưởng ngã mạn, chấp trước ở thế gian, mà trái lại, làm cho chúng sinh xuất thế. Thoát ra khỏi phạm vi tư lợi mà phổ biến và bình đẳng đối với tất cả chúng sinh.
Tóm lại, sự vui ở đây bắt nguồn từ lòng Từ bi mà phát ra. Lòng Từ bi rộng lớn bao nhiêu thì cái “hỷ” này cũng rộng lớn như thế. Chúng ta là Phật tử tu hạnh Bồ tát. Chúng ta phải tập cho được cái vui trong sạch, giải thoát của các vị bồ tát. Đừng quay cuồng theo cái vui nhiễm ô ích kỷ, hẹp hòi của phàm phu hay hàng Nhị thừa.
♦♦♦
Xả Vô Lượng Tâm
Xả là cái gì? Xả là bỏ, không chấp không kể. Thói thường, khi chúng ta làm điều gì, nhất là khi được kết quả tốt, thì hay tự hào, đắc chí, đôi khi ngạo mạn. Sự bất bình, cãi vả, xung đột, giữa bạn bè thân thuộc hay giữa nhóm này và nhóm khác cũng do tánh chấp trước: Tự cho mình là quan trọng ấy. Nguyên nhân của tánh nầy là do sự chấp ngã, chấp pháp mà ra.
Phàm phu thì vừa thấy có mình làm (chấp ngã) vừa thấy có kết quả mình đạt được (chấp pháp), nên cứ bị trói buộc trong cái giới hạn phân chia nhân ngã, bỉ thử. Do đó không bao giờ thoát được cảnh giới phàm phu. Còn hàng Nhị thừa tuy đã xả được chấp ngã, nhưng chưa xả được chấp pháp. Sau khi nhờ tu tập, các Ngài thoát ly được tam giới chứng được quả Hữu dư y Niết Bàn. Các Ngài coi như đó là phần thưởng xứng đáng của bao công phu tu tập và yên trí nơi cảnh giới sở đắc ấy. Do đó, hàng Nhị thừa vẫn còn bị biến dịch sanh tử.
Chỉ có các vị Bồ tát là những bậc chứng được pháp không, nên đã ly khai quan niệm pháp chấp. Khi các Ngài ra công cứu khổ cho chúng sinh, thì đó là một sự cảm ứng tự nhiên giữa các Ngài với chúng sinh. Các Ngài dùng trí hoàn toàn vô phân biệt để được bình đẳng phổ biến theo đồng thể đại bi. Chúng sinh có hưởng được vui chăng, Bồ tát không thấy mình là kẻ ân nhân. Trái lại, các Ngài còn thấy chúng sinh là ân nhân của mình trên bước đường lợi tha tiến đến công hạnh viên mãn. Bởi thế, lòng Từ, lòng Bi của Bồ Tát thoát khỏi vòng ái kiến và trụ trước, tức là xả vậy.
Ðến như lòng “Hỷ” cũng thế. Bồ Tát vui lòng từ bi, thấy chúng sinh được vui chứ không phải lối vui tự đắc; Vui vì thành thật tán thán công đức chung cùng chư Phật, chư Bồ tát và chúng sinh. Chứ không phải vui vì đắm miếng riêng tư. Cho nên tâm tùy hỷ đây cũng hoàn toàn giải thoát, nghĩa là cũng thanh tịnh trên tinh thần “Xả”.
Như vậy, Xả là một tâm lượng quảng đại cao cả. Ở đó, không kiến lập một tướng nào. Kẻ thân người sơ đều bình đẳng, kẻ trí người ngu vẫn như nhau, mình và người không khác. Làm tất cả mà thấy như không làm gì cả. Lợi lạc chúng sanh mà không thấy mình là người làm lợi. Chứng quả mà không thấy mình có chứng quả…
Cho nên trong kinh Tứ thập nhị chương có chép: “Niệm mà không chấp nơi niệm mới là niệm. Hành mà không chấp nơi hành là hành. Nói mà không chấp nơi nói mới là nói. Tu mà không chấp nơi tu mới là tu. Lý hội nghĩa ấy là gần đạo, mê mờ không rõ là xa đạo”. Làm như thế tức là Xả: Xả hết tất cả mới thật là Bồ tát. Nếu còn chấp một tướng gì, dù nhỏ nhặt bao nhiêu cũng chưa phải là Bồ tát.
Hãy nghe trong kinh Kim Cang Phật dạy ông Tu Bồ Ðề. “Này ông Tu Bồ Ðề, nếu có vị Bồ Tát còn tướng ngã, tướng nhân, tướng chúng sinh, tướng thọ giả, tức chẳng phải là Bồ Tát”. Ý nghĩa chữ Xả đã rõ ràng. Bây giờ chúng ta chỉ còn cố gắng tu tập dần dần cho được cái tâm xả ấy. Thành tựu được cái Xả một cách hoàn toàn cái Xả vô lượng tức là chứng quả Bồ đề.
♦♦♦
Lời Kết
Bốn món tâm vô lượng là bốn trạng thái của Tâm Bồ Tát, nhưng đó cũng là bốn pháp tu của những Phật tử tu hạnh Bồ tát. Trong mỗi con người đều có hai xu hướng: Xu hướng thiện và xu hướng ác. Hai xu hướng này xung đột nhau luôn: Hễ thiện thắng thì ác lùi, hễ ác thắng thì hiện lùi. Khi lòng Giận bừng bừng thì tâm Bi bị lấn. Khi lòng sân bừng dậy, thì tâm Từ bị che khuất. Khi Ưu não đầy rẫy, thì tâm Hỷ không phát hiện. Khi lòng Ái dục còn nặng nề, thì tâm xả không sanh.
Trái lại, khi tâm Bi lớn mạnh, thì lòng Hận phải yếu mòn. Khi tâm từ lan rộng, thì lòng sân phải lùi. Khi tâm hỷ bừng lên, thì lòng Ưu não phải dẹp xuống. Sự chiến đấu với phiền não cũng như sự chiến đấu với giặc cướp, phải tiếp tục mãi cho đến khi toàn thắng mới dừng lại. Nếu chúng ta mới chiến thắng vài ba trận đã vội thỏa mãn và dừng nghỉ, thì giặc cướp sẽ tái phát và hoành hành trở lại.
Cũng thế, trong trận chiến đấu của Từ, Bi, Hỷ, Xả chống sân, hận, ưu, dục. Chúng ta phải tiếp tục thi hành cho đến toàn thắng. Nghĩa là bành trướng các đức từ, bi hỷ, xả cho đến vô cùng tận, để sân, hận, ưu, dục hoàn toàn bị tiêu diệt mới thôi. Khi từ bi, hỷ xả, đã trở thành vô lượng thì phiền não sẽ không còn và hành giả đạt đến quả vị Bồ tát. Ðó là ý nghĩa “phiến não tức là Bồ đề” mà Ngài Bồ tát Trần Na đã dạy trong Luận Ðại Thừa Trang nghiêm.
Chúng ta thường nghe quen tai và nói quen miệng bốn tiếng “Từ bi hỷ xả”. Những chính vì “quen” quá mà chúng ta không để ý phân tách ý nghĩa sâu xa của nó. Bốn đức tánh ấy có một sự tương quan mật thiết và bổ túc cho nhau, thiếu một không được:
Vì thấy chúng sinh vô cùng khổ sở, nên thương xót chúng sinh. Vì thương xót chúng sinh nên ra tay cứu chúng sinh khỏi khổ (Bi). Cứu chúng sinh khỏi khổ cũng chưa phải làm xong nhiệm vụ của tình thương, nên cần phải tiếp tục làm cho chúng sinh được vui (Từ). Khi chúng sinh hết khổ được vui, mình mới vui được (Hỷ).
Nhưng nếu cái vui này mà còn vướng ngã mạn, tụ đắc, vì tự cho mình đã thành tựu những công hạnh lớn lao, thì cái vui ấy trở thành ái dục, dơ bẩn nặng nề, kéo hành giả xuống hàng phàm phu. Vậy cái vui ấy cần phải là một thứ vui trong sạch, hoàn toàn xa lìa các thứ chấp trước như nhân, ngã, bỉ, thử, chúng sinh, Bồ tát…(Xả).
Ðó là về phần phẩm, còn nói về phần lượng thì bốn đức tánh này cần phải rộng lớn vô cùng. Có vô lượng mới đủ sức cứu độ chúng sinh cũng nhiều vô lượng. Có vô lượng mới lấn át tất cả những phiền não và không cho chúng có đất sống để tái phát và nhiễu loạn. Ðó là hành tướng và ý nghĩa của Tứ vô lượng Tâm, hay của bốn đức: Ðại từ, Ðại bi, Ðại hỷ, Ðại xả, mà chúng ta thường tán thán mỗi khi niệm các danh hiệu Bồ tát hay Phật.
Phải công nhận rằng có được Tứ vô lượng Tâm không phải là dễ, dù bốn đức ấy đã nằm sẵn trong bản tánh thanh tịnh của chúng sinh. Nhưng cùng đừng thấy khó mà lại chùn chân, lùi bước. Có công việc gì được thành công lớn lao, rực rỡ mà dễ dàng đâu? Yếu tố quan trọng giúp cho sự thành công là sự quyết tâm và lòng kiên nhẫn.
Người tu hành cũng như kẻ trèo núi. Ðừng thấy núi cao mà nản chí, sờn lòng. Trước tiên phải lập chí quyết trèo lên trên cho đến chót núi, sau đó tuần tự kiên nhẫn bước từng bước một. Đừng hấp tấp và cũng đừng trễ nải thì một ngày kia thế nào cũng đặt chân lên được chót núi cao. Người tu hành cũng vậy, hãy phát bốn lời thệ nguyện lớn, rồi cứ tuần tự, kiên nhẫn, mà tu tập theo những pháp môn Phật đã chế cho đến khi thành tựu mới thôi.
Cầu mong quý vị Phật tử đều phát tâm dõng mãnh tu Tứ vô lượng Tâm.
